Zweem van bevrijding
Toen ik in overspannen staat enkele jaren geleden door het honderd jaar oude onafhankelijks park liep in Bogota onder de enorme eucalyptusbomen werd mij duidelijk dat het nooit genoeg is. Hoeveel ik ook mijn best doe, hoe hard ik ook werk, het zal nooit voldoende zijn. Een openbaring, voor mij althans. Want als het nooit genoeg is, is het dan slim om steeds te blijven proberen? Een belofte van persoonlijke bevrijding hing in de lucht. Een belofte verbonden aan de geur van eucalyptus.
De uit Australië afkomstige eucalyptusbomen in Bogota staan door de hele stad heen en beklimmen ook de smaragdgroene bergen die als een muur de westkant van de enorme miljoenstad markeert. Prachtig en iconisch zijn ze. Ze zijn in de vorige eeuw neergezet omdat ze snel groeien en nodig waren om de snel uitbreidende stad van goedkoop hout te voorzien. Dat het daarbij enorme waterslurpers zijn ten koste van het ecosysteem was niet van belang.
Hou deze twee beelden vast. Mijn persoonlijke openbaring in overspannen toestand en de water slurpende eucalyptusbomen in Bogota. Ze hebben alles met elkaar te maken. Om met het laatste te beginnen, de prijzen in onze economie zijn niet gebaseerd op de echte kosten. De schade aan de natuur is niet in de prijs verrekend. Het klimaat warmt op richting drie graden, de biodiversiteit rent achteruit, we zitten in een nieuwe fase van massale uitsterving en we putten de grondstoffen uit die we nodig hebben voor onze overleving, te beginnen bij onze eigen bodem. Al deze zaken zijn niet te zien als we kijken naar het bruto binnenlands product (bbp), het standaard meetinstrument wat wereldwijd wordt gebruikt om te kijken hoe de economie ervoor staat. Het is zelfs zo dat een milieuramp en het herstellen daarvan gezien wordt als een positieve bijdrage aan het bbp. Voorbeeld uit de praktijk? Het opruimen van de olieramp in 2010 door een lekkend platform van de multinational BP in de golf van Mexico werd gezien als economische groei en ingeboekt als positieve bijdrage aan het bbp.
Ook de sociale kosten worden niet meegenomen. Het bbp meet alleen de totale economische groei en de economen gaan ervan uit dat dit ten goede komt van iedereen. Ook als slechts 1% hiervan profiteert en de rest van de mensen erop achteruit gaat kunnen de bbp-cijfers er nog heel zonnig uit zien. Voorbeeld? Ons eigen Nederland waar de verschillen in vermogen alleen maar groter worden. De meerderheid van de bevolking uit de lagere en middeninkomensgroepen verdienen al decennia niets meer of zijn er zelfs op achteruit gegaan. Sander Heijne en Hendrik Noten, schrijvers van het boek “Fantoomgroei,” verklaren hoe het komt waarom we steeds harder werken voor steeds minder. Oftewel, hoe de ongelijkheid steeds groter wordt. Tegelijkertijd blijft economische groei het belangrijkste doel van de economie. Maar dan wel met meer rijkdom voor minder mensen en in Bogota met water slurpende eucalyptusbomen ten koste van de inheemse natuur.
Ten tweede, en deze is wat lastiger, mijn persoonlijkheidsstructuur, die zorgt dat ik altijd maar door ga met mijn ongelofelijk stinkende best te doen om er te mogen zijn. Deze karaktertrek waardoor ik mij nooit afvraag wanneer het dan genoeg is, sluit naadloos aan op het economisch denken hiervoor beschreven. Het gaat er niet alleen vanuit gaat dat groei het hoofddoel is maar vertaald zich op persoonlijk niveau dat je zelf een product bent wat verkocht en in de markt gezet moet worden. Persoonlijk succes is een keuze immers (en als je mislukt, dus ook). Het is het passende puzzelstukje op mijn karakterstructuur. En, niet alleen bij mij. Studies laten zien dat angst om niet “goed genoeg te zijn” en zelfs door de mand te vallen bij 70% van de werkzame mensen voorkomt. Je zou bijna denken dat het zo bedacht is. Het maakt vooral duidelijk dat verandering niet alleen afhangt van politieke keuzes maar ook van een revolutie van waarden. Een omkering met als startpunt dat ieder levend wezen van waarde is en de aarde geen grabbelton maar ons thuis.
